Het verhaal achter Kunstenaarsvereniging De Onafhankelijken
Opening van een eerdere tentoonstelling. Foto via Kunstenaarsvereniging De Onafhankelijken

Vrije Tijd Amsterdam is altijd maar zeker in tijden van Corona op zoek naar leuke verhalen in de hoofdstad. In dat kader gingen we samen met Liesbeth Sevenhuijsen op zoek naar het verhaal achter Kunstenaarsvereniging De Onafhankelijken.

Introductie

“De kunstenaarsvereniging De Onafhankelijken is een meer dan honderd jaar oude, nog altijd vitale vereniging, die zich door de loop van de jaren heeft weten te vernieuwen en aan te passen aan de gewijzigde omstandigheden en het veranderende kunstklimaat. De grote onderlinge betrokkenheid binnen de vereniging is daarin altijd een belangrijke factor geweest. Er is door de tijd heen altijd weer een trouwe kern van leden geweest die het hart van de vereniging vormden. Zij wisten de vereniging door moeilijke tijden te loodsen, ook in de afgelopen jaren.”

Stedelijk Museum

“De vereniging De Onafhankelijken is opgericht in 1912 en bestaat dus al 108 jaar. De vereniging werd opgericht als reactie op het behoudende kunstklimaat van die tijd, waarin een jury bepaalde wie mochten deelnemen aan tentoonstellingen in het Stedelijk Museum. Jonge en radicaal vernieuwende kunstenaars werden daar geweerd. Bij De Onafhankelijken mochten de eerste zes jaren van het bestaan alle kunstenaars zonder ballotage exposeren. In 1918 werd er toch een ballotage ingevoerd, omdat er te veel slechte amateurs op af waren gekomen.”

Baanbrekende rol

“De Onafhankelijken hebben daarna in de twintiger jaren van de vorige eeuw een baanbrekende rol gehad in het introduceren van belangrijke moderne Nederlandse en buitenlandse kunstenaars in Nederland. Vanaf 1919 heeft de vereniging in totaal tien tentoonstellingen in het Stedelijk Museum georganiseerd. Kurt Schwitters, Max Pechstein, Paul Signac, Henri Matisse, Wassily Kandinski en nog vele anderen hebben met De Onafhankelijken in het Stedelijk geëxposeerd. Onder de Nederlandse kunstenaars die mee exposeerden waren Mondriaan, Paul Citroen, Jacoba van Heemskerk, Theo van Doesburg en Jacob Bendien. Dit is heel in het kort de belangrijke ontstaansgeschiedenis van de vereniging.”

Het verhaal achter Kunstenaarsvereniging De Onafhankelijken
Foto via Kunstenaarsvereniging De Onafhankelijken

Rustiger vaarwater

“In de eerste decennia van de twintigste eeuw waren De Onafhankelijken onderdeel van het moderne kunstklimaat, waarin vrijheid en gelijkheid voor alle kunstenaars en alle stijlen voorop stond. Zowel realistisch en traditioneel werkende kunstenaars, als abstracte en vernieuwende kunstenaars vonden een plek in de vereniging. Onafhankelijkheid, vrijheid en onbevooroordeeldheid waren het grootste en meest vanzelfsprekende goed voor de leden. In latere jaren is de vereniging in rustiger vaarwater beland. De oude uitgangspunten zijn echter altijd belangrijk gebleven.”

Autonome vereniging

“De vereniging is altijd volledig autonoom geweest en wordt bestuurd door een door de leden gekozen bestuur. De vereniging is ook financieel geheel onafhankelijk, hoewel er in de loop van de jaren wel activiteiten gesubsidieerd zijn. De financiering bestaat tegenwoordig uit contributies van de leden, provisies over verkopen tijdens de tentoonstellingen en inkomsten uit verschillende activiteiten tijdens exposities.”

De Nieuwmarktbuurt

“De vereniging heeft lang een eigen ruimte gehad, van 1966 tot 2006 in de Koestraat, in de Nieuwmarktbuurt. Daar werd vergaderd, geëxposeerd en gefeest. Er werd ook gedurende vele jaren getekend en geboetseerd naar model. Niet-leden konden daar ook komen werken.

Tegen 2006 besloot de gemeente Amsterdam, die de eigenaar was van het gebouw, het pand ingrijpend te vernieuwen en daarmee werd de huur van de ruimte te hoog. Het vertrek uit de ruimtes waar gedurende veertig jaar zo’n levendig verenigingsleven had gefloreerd was voor de vereniging zeer ingrijpend.”

MK24 en Loods 6

“Maar er zijn oplossingen gevonden. De vereniging huurt sinds 2006 een vergaderruimte in MK24 en exposeerde de jaren daarna op verschillende locaties in Amsterdam en ook in de grote kerk in Monnickendam. Sedert enkele jaren vindt de jaarlijkse ledententoonstelling plaats in de Bagagehal van Loods 6, de voormalige locatie van de KNSM in het havengebied, vanaf 1980 een verzamelgebouw voor kunstenaars en ambachtelijke bedrijfjes.”

Vrijheid als grootste goed

“Het ledental van de vereniging schommelt op dit moment rond de 50. Veel leden zijn al heel lang lid, maar het ledenbestand is voortdurend in beweging. Ouderen overlijden, sommigen vertrekken, maar er is ook een geleidelijke instroom van nieuwe, jongere leden. Het werk van de leden is zeer divers qua stijl en opvatting.

De meesten werken tweedimensionaal: schilderen, aquarel, tekenen, grafiek, fotografie, gemengde technieken, een breed scala van mogelijkheden. Er zijn enkele beeldhouwers, er is een textielkunstenares en iemand die geur tot onderwerp van haar werk heeft gemaakt. Nog steeds is vrijheid het grootste goed.”

Ballotage

“Kunstenaars die zich melden voor het lidmaatschap worden geballoteerd. Dit betekent dat zij een representatieve keuze uit hun werk en overige documentatie moeten laten zien aan de leden die op de ballotagevergadering aanwezig zijn. Alle leden hebben stemrecht tijdens de ballotage, waar de meeste stemmen tellen. De beoordeling geeft vaak aanleiding tot pittige discussies. De vereniging koestert deze democratische traditie. Momenteel is de belangstelling voor het lidmaatschap groeiend. De vereniging organiseert twee keer per jaar een ballotagevergadering. Dit betekent dat er niet veel meer dan acht ballotanten per jaar kunnen worden beoordeeld.”

Kunstopleiding

“Het is geen eis dat een kunstenaar academisch is opgeleid, maar verreweg de meesten hebben wel een kunstopleiding gevolgd. Er zijn enkele autodidacte leden. Wel worden er behoorlijke eisen gesteld aan kwaliteit, originaliteit, inzet en professionaliteit. Een autodidact moet wel overtuigen met zijn of haar werk.”

Voordelen lidmaatschap

“Als lid van de vereniging kun je meedoen aan de jaarlijkse grote ledententoonstelling in Loods 6. Die wordt meestal op basis van een speciaal onderwerp, een thema, georganiseerd. De bedoeling is om met het thema een zekere samenhang in de expositie te creëren en leden te verleiden en inspireren tot het maken van speciaal, nieuw werk voor de tentoonstelling. Voor deze tentoonstelling nodigt elk lid een gastexposant uit. Het werken met gastexposanten bevordert het open karakter van de vereniging.”

Het verhaal achter Kunstenaarsvereniging De Onafhankelijken
Inrichtingen jaarlijkse tentoonstelling.
Foto via Kunstenaarsvereniging De Onafhankelijken

Samen exposeren

“Ook bestaat de mogelijkheid om met een klein aantal leden te exposeren op kleinere locaties, in galeries of expositieruimtes. Hiervan wordt veel gebruik gemaakt. Het is leuk en stimulerend om deel uit te maken van een groep collega’s met wie je samen kunt exposeren. Leden nemen hiertoe meestal zelf het initiatief en stellen hun eigen groepen samen, waarbij ook weer collega’s van buiten de vereniging kunnen worden uitgenodigd om mee te exposeren. De vereniging geeft aan deze exposities een bescheiden financiële ondersteuning. In december wordt voor alle leden een tentoonstelling georganiseerd van klein werk onder de titel ‘De Onafhankelijken in pocketformaat’.”

Actieve bijdrage

“Van leden wordt een actieve bijdrage aan het verenigingsleven gevraagd. De jaarlijkse ledententoonstelling en de tentoonstelling in december vragen veel voorbereidingswerk, waarbij er voor iedereen wel wat te doen is. Ledenvergaderingen worden goed bezocht en dragen bij aan het bestendigen van de onderlinge contacten.”

Het verhaal achter Kunstenaarsvereniging De Onafhankelijken
Foto via Kunstenaarsvereniging De Onafhankelijken

De voorbereidingsgroep

“Een voorbereidingsgroep organiseert in samenspraak met bestuur en leden de tentoonstellingen. Het thema wordt na raadpleging van de leden gekozen. Leden melden hun gast aan bij de voorbereidingsgroep. Per deelnemer wordt een bedrag van 50 euro betaald om de kosten van de expositie grotendeels te kunnen dekken. De voorbereidingsgroep zamelt afbeeldingen in van het soort werk dat de exposanten willen tonen. Aan de hand hiervan wordt een indeling van de tentoonstelling gemaakt.”

Exposanten

“Exposanten wordt gevraagd een korte toelichting op hun werk te geven, die op een of andere wijze in de expositie wordt getoond, meestal bij het werk. De deelnemers hangen hun werk zelf op en moeten zich daarbij aan de richtlijnen van de voorbereidingsgroep houden. Er is altijd plaats voor leden om hun documentatie te tonen. Ook is er een winkeltje waar deelnemers klein werk, boeken, kaarten en catalogi kunnen verkopen.”

Alles rondom de tentoonstelling

“De voorbereidingsgroep draagt er zorg voor dat er tijdens de opening een bar is, die door vrijwilligers wordt gerund. Tenslotte zorgt de voorbereidingsgroep voor de vormgeving van de uitnodigingen en voor de verdere publiciteit. Alle deelnemers worden ingeroosterd voor het ontvangen van gasten tijdens de tentoonstelling en het zorgdragen voor een goede gang van zaken. Op de laatste dag van de tentoonstelling is er altijd een modeltekensessie, voor leden en belangstellenden.”

Lessen

“De vereniging organiseert geen lessen. Wel geven verschillende leden elders lessen, onder andere bij de Zondagsschilders.”

Website

“De vereniging heeft een website www.deonafhankelijken.nu Op deze website hebben alle leden een eigen pagina, waar ze zichzelf en hun werk presenteren en ook hun nieuwste werk kunnen tonen. Alle exposities van leden buiten verenigingsverband worden op de website aangekondigd. Ook worden alle exposities van de vereniging er uitgebreid gedocumenteerd, met veel fotomateriaal. De website is voortdurend in ontwikkeling en er wordt gezocht naar nieuwe manieren om optimaal gebruik te maken van de digitale mogelijkheden.”

Ongewoon doorgaan

“De coronacrisis heeft aanleiding gegeven tot een nieuwe rubriek op de website onder de naam OnGewoon Doorgaan. Alle leden wordt gevraagd hier twee nieuwe werken per maand in te laten plaatsen, zodat er toch een podium is en het geïnteresseerde publiek kan zien waaraan wordt gewerkt. Veel leden maken gebruik van deze mogelijkheid.”

Nieuwsbrief

“Er verschijnt vier keer per jaar een digitale nieuwsbrief voor de leden, die ook aan geïnteresseerden van buiten de vereniging wordt gestuurd. Behalve organisatorische mededelingen staan er onder andere kleine artikelen, een column en interviews met leden in.”

Gevolgen Corona

“Uiteraard heeft corona ook voor onze vereniging behoorlijke gevolgen. In 2020 konden de grote ledententoonstellingen niet doorgaan. Wel werd er nog op kleine locaties geëxposeerd. Ook wij vergaderen via Zoom. En we willen uiteraard niet bij de pakken neerzitten.”

Grote ledententoonstelling

“Voor 2021 wordt weer aan een grote ledententoonstelling mét gasten gewerkt, gepland voor 6 t/m 16 mei in Loods 6 op het KNSM-eiland. Wél met aanpassingen: er zal geen grote opening zijn en de bezoekers worden gespreid over de week, door middel van aanmelding en wellicht tijdsloten. Door de week heen worden voor het publiek aantrekkelijke activiteiten georganiseerd, zoals muzikale optredens, films of lezingen.

En dan maar hopen dat er geen lockdown van kracht zal zijn…. Maar we bereiden ons liever voor op een tentoonstelling met de mogelijkheid dat we moeten cancelen, dan zomaar weer een jaar voorbij te laten gaan. Dat is slecht voor het verenigingsleven.”

Buitengewone mijlpaal

“Natuurlijk zullen er in de loop van de geschiedenis van De Onafhankelijken vele mijlpalen zijn gezet. Hoe de toenmalige leden die ervaren hebben valt moeilijk meer te achterhalen. Maar uiteraard was het honderdjarig bestaan voor ons een buitengewone mijlpaal. In 2012 werd dit gevierd met een grote en bijzondere tentoonstelling en een gedenkwaardige opening daarvan. De leden hadden voor de expositie uit het grote historische ledenbestand ieder een kunstenaar gekozen die zij interessant vonden of met wie zij zich verwant voelden, om naar aanleiding daarvan een werk te maken voor deze expositie. Van deze expositie is een mooie catalogus gemaakt, die nog steeds wordt verkocht.”

Focus op de toekomst

“We zijn als vereniging door vele stadia gegaan én we blijven op de toekomst gericht. We geloven dat er behoefte zal blijven aan een vereniging waar kunstenaars in collegialiteit en onderling respect met elkaar tentoonstellingen kunnen blijven organiseren en dat ze daarmee een geïnteresseerd publiek aan zich kunnen binden. Nogmaals de website: www.deonafhankelijken.nu

Lees ook: Het verhaal achter DJ School Amsterdam

 

 

 

Rik Verkaik, Vrije Tijd Amsterdam