Wist jij dat er Chinese wolhandkrabben en Amerikaanse rivierkreeften rondzwemmen in de grachten van Amsterdam? Deze bijzondere feitjes en nog meer leuke dingen staan centraal in de komende tentoonstelling ‘Dieren van de Grachten’ bij het Grachtenmuseum Amsterdam. Vrije Tijd Amsterdam blikt vooruit met projectleider tentoonstellingen en programmering Marije Cornelissen.
Door: Rik Verkaik
Hoe is het idee voor ‘Dieren van de Grachten’ ontstaan?
“De tentoonstelling ‘Dieren van de Grachten’ is onderdeel van een reeks tijdelijke tentoonstellingen over klimaat en natuur in en rondom de Amsterdamse grachten. Er was in het Grachtenmuseum eerder een expositie over de waterkwaliteit van de Amsterdamse grachten en over bomen langs de grachten, waar de rijke en groene geschiedenis, van toen tot nu centraal stonden.
In dat kader zijn we weer gaan nadenken en hebben besloten om nu een tentoonstelling over dieren in, op en rond de Amsterdamse grachten te laten zien. Tijdens ‘Dieren van de Grachten’ richten we ons meer op het heden en de toekomst en minder op het verleden”, laat Marije Cornelissen telefonisch weten aan Vrije Tijd Amsterdam.
“We zijn onderzoek gaan doen en kwamen te weten dat er heel veel dieren in de stad zijn. Er leven er in Amsterdam echt veel meer dan op plattelandsgebieden en daarbuiten.”
Selectie van 12 bijzondere dieren
“Omdat ik ben geen ecoloog ben, heb ik voor deze expositie, veel afgesproken met stadsecologen. Tijdens onze gesprekken dachten we goed na over welke dieren we zouden kiezen. Ook zijn biologen, de Gemeente Amsterdam, Artis en ecologen van Dura Vermeer betrokken.
We hebben maar twee zalen, naast de vaste multimediale tour, waar we de wisselende tentoonstellingen kunnen laten zien. Welke dieren zijn dan echt de moeite waard? In de ene zaal tonen we dieren die onder water leven en in de andere zaal zijn het meer dieren ter land en in de lucht. Uiteindelijk zijn we tot een mooie selectie van 12 dieren gekomen.
Elk dier heeft een bijzonder karakter. Zo is de zwaan bijvoorbeeld een echte flaneur en de meerkoet een afvalman. Ieder dier wordt op een eigen eilandje geplaatst, met objecten op kunstwerken die dan de verhalen ondersteunen. Er zijn ook opgezette dieren te zien, die het middelpunt zijn van het verhaal dat bij het betreffende dier hoort.”
Een vishotel in de kade
“We laten ook een vishotel zien. Dat is echt zo’n typisch voorbeeld van iets wat mensen maken om de stad een stukje diervriendelijker en natuur inclusiever te maken. Ik vind zo’n hotel echt heel fascinerend. Het is een soort 3D geprint betonnen structuur die dan bij kadevernieuwing in de kade geplaatst wordt, zodat vissen hun schuilplek en woonplek terug kunnen vinden.”
Creëren van bewustzijn
“Een belangrijk doel van de tentoonstelling is om bewustzijn te creëren. Het is mooi dat mensen door deze expositie de dieren meer gaan opmerken. Dat ze op het moment dat ze naar buiten stappen het dan ook herkennen.
Dat als ze alleen over straat lopen, ze dan denken van, hé ik loop hier helemaal niet alleen, want er zijn heel veel dieren om mij heen. Dat je misschien denkt oh die rat, daar hoef ik helemaal niet bang voor te zijn. Of misschien moet ik even niet mijn blikje cola in de grachten gooien want er zwemmen vissen en er zijn meerkoeten.”
Tentoonstelling voor jong & oud
“Het wordt echt een tentoonstelling voor jong en oud, terwijl eerst het plan was om de expositie echt alleen voor kinderen te maken. Maar gedurende het proces kwamen we erachter dat er voor volwassen ook veel interessante feitjes te vertellen zijn. We hebben een speurtocht voor kinderen en allemaal bordjes met vragen in de tentoonstelling. Er worden ook kunstwerken getoond die een nieuw perspectief geven. Het geheel is heel educatief en mooi. We vinden dat de verschillende lagen van de tentoonstelling het echt heel bijzonder maken.”
Wat kunnen we leren van onze dierlijke stadsgenoten?
“We kunnen heel veel leren van onze dierlijke stadsgenoten. Alle dieren in de stad hebben een ontzettend groot aanpassingsvermogen. Een voorbeeld hiervan is de meerkoet; eigenlijk een moerasvogel maar zwemt bij ons over de grachten en heeft echt zijn plek gevonden. Al het afval wat wij in de grachten gooien daar bouwen meerkoeten weer hun nesten van. Ze broeden dus op ons plastic. Hoe bizar is dat. Je zou kunnen zeggen dat ze ons ons best wel wat leren over recyclen.”
Er doen ook zwanen en palingen mee aan de tentoonstelling?
“Een van de dieren die ik heel bijzonder vind om te zien is een zwaan. Die is heel imposant, mooi en groot”, vertelt Marije Cornelissen vol enthousiasme. “Om dat in een tentoonstellingszaal te zien is indrukwekkend.”
“Ik vond het verhaal van de paling ook heel speciaal. Het is een bedreigde diersoort, alleen dat weten nog niet heel veel mensen. Dat palingen in de grachten zwemmen vind ik al heel speciaal. Het dier legt echt een heel bijzondere reis af.
Zo wordt een paling geboren bij de Bermuda in de Sargassozee. En zwemt dan naar Europa om daar volwassen te worden en op te groeien. Uiteindelijk zwemt de paling dan terug naar de Sargassozee om daar te paaien en te sterven.”
Verhaal van de mossel
“Het verhaal van de mossel is ook uniek. Er zitten heel veel mosselen in de grachten. Zij filteren dagelijks liters water. Dus die mossel is eigenlijk een soort superheld, die er echt voor zorgt dat de kwaliteit van het water van de grachten omhoog gaat. Mosselen nemen water op, consumeren de organische deeltjes als voedsel en stoten helder water af.
Mosselen hebben het potentieel om vervuild stadswater effectief te reinigen zonder dat daar dure apparatuur voor nodig is. De gemeente Amsterdam doet onderzoek naar wat de beste plekken zijn voor mosselen om zich te hechten zodat het Amsterdamse water er voordeel van heeft.”
Er zwemmen zelfs dieren uit China en Amerika in de grachten?
“Jazeker. Bijvoorbeeld de Chinese wolhandkrab. Dat is een middelgrote krab die zijn naam dankt aan de behaarde klauwen die op wollen handschoenen lijken. Het is een zogenoemde invasie exoot, die schade kan aanbrengen aan de natuur en daardoor als niet gewenst dier in de grachten wordt gezien. Deze krab wordt ook wel een graver genoemd omdat ie erg veel graaft en daardoor ook leefgebieden van andere dieren overhoop gooit.
Een van de andere invasie exoten in Amsterdam is de Amerikaanse rivierkreeft. Deze kreeft eet het eten van andere vissen op, waardoor andere dieren minder goed kunnen leven. Er werd zelfs een oproep gedaan om ze te vangen, zodat koks er mee kunnen koken, om het allemaal een beetje in bedwang te houden. Rivierkreeften en Wolhandkrabben zijn dertig jaar geleden voor het eerst in Amsterdam gezien, inmiddels zijn ze hier in veel te grote aantallen aanwezig.”
Wat voor een kunst is er te zien?
“Kunst speelt ook een belangrijke rol in deze tentoonstelling. We laten kunstwerken zien van drie kunstenaars. We hebben Tobias Asser dat is een hele bijzondere beeldend kunstenaar. Hij heeft zich een tijdlang geweid aan een specifiek dier, namelijk de meerkoet. Hij is van oorsprong fotograaf, met een enorme fascinatie van wat hij achter de lens ziet. We laten werk zien van Isabella Rozendaal, een selectie hele mooie foto’s uit haar serie Animalia. Dat zijn allemaal portretten van Amsterdamse huisdieren. We hebben nog beelden van Hanneke Giezen, zij werkt met porselein en goud. Die passen mooi bij de klassieke uitstraling van het Grachtenmuseum”, laat Marije Cornelissen ten slotte enthousiast weten.
De tentoonstelling ‘Dieren van de Grachten’ bij het Grachtenmuseum is te zien van 10 juli en tot en met 23 november 2025.
Over de auteur:
Rik Verkaik, oprichter van Vrije Tijd Amsterdam, schrijft al meer dan acht jaar over exposities, evenementen, kunstenaars, muziekartiesten, ondernemers en maatschappelijke initiatieven in Amsterdam. Al meer dan een miljoen mensen hebben zijn bijdragen voor deze website en bijbehorende social mediakanalen gelezen.
